Kortyzol, czyli hormon stresu - co to jest, normy, badania

Obecnie wiele osób boryka się z problemem przewlekłego stresu. Wynika on zazwyczaj ze specyfiki wykonywanej pracy i braku wolnego czasu na relaks. Z reakcją naszego organizmu na stresujące sytuacje związana jest produkcja kortyzolu, powszechnie nazywanego „hormonem stresu”.

Niewiele osób wie, że jest on również odpowiedzialny za liczne procesy zapewniające równowagę w organizmie, a jego nadmiar może mieć poważne konsekwencje. Dowiedź się, jak zbadać kortyzol i w jaki sposób można ograniczyć jego stężenie w organizmie!

Co to jest kortyzol?

Kortyzol to hormon glikokortykosteroidowy produkowany przez korę nadnerczy. Głównym zadaniem kortyzolu jest dostarczenie szybkiego zastrzyku energii w sytuacjach stresowych, stąd jego popularna nazwa - „hormon stresu”. Warunki, w których dochodzi do wzrostu jego poziomu to nie tylko stres emocjonalny, ale też fizyczny wywołany przykładowo przez zbyt intensywny wysiłek, czy deficyt energetyczny. Jego działanie opiera się na przyspieszeniu akcji serca oraz gwałtownym zwiększeniu stężenia glukozy we krwi w celu pobudzenia organizmu. Mechanizm ten jest związany z reakcją „walcz lub uciekaj”, która powstała na drodze ewolucji w odpowiedzi na napotykane przez człowieka zagrożenia.

Jednak powszechnie kojarzony ze stresem kortyzol ma o wiele szerszy wpływ na ludzki organizm. Jest on jednym z głównych hormonów odpowiedzialnych za utrzymanie homeostazy w naszym ciele.

Inne zadania kortyzolu:

• Silne działanie przeciwzapalne
• Regulacja metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów w tkankach całego organizmu
• Przyspieszenie syntezy glikogenu w wątrobie (magazyn zapasowej energii)
• Utrzymanie prawidłowej pobudliwość mięśni
• Regulacja funkcji ośrodkowego układu nerwowego
• Wywołanie skurczu naczyń krwionośnych, wzrostu ciśnienia krwi i częstości bicia serca
• Zwiększenie wydzielania soku żołądkowego
• Nasilenie filtracji nerkowej
• Regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej oraz mineralnej
• Modulacja działania układu immunologicznego

Kortyzol jest więc niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ustroju. Problem zaczyna się jednak w sytuacji przewlekłego stresu.

Wysoki poziom kortyzolu

Przewlekły nadmiar hormonu stresu (hiperkortyzolemia) skutkuje poważnymi, wieloukładowymi konsekwencjami dla zdrowia. Najbardziej charakterystycznym objawem wysokiego poziomu kortyzolu jest nadmierny apetyt, który prowadzi do nadwyżki energetycznej i rozwojem otyłości. Otyłość jest niepozorną chorobą, która dla większości osób kojarzy się jedynie z kwestią estetyczną, jednak należy zdawać sobie sprawę, że jej konsekwencje są o wiele poważniejsze i obejmują rozwój cukrzycy, nadciśnienia, zaburzeń lipidowych i hormonalnych, problemy z układem ruchu oraz obciążenie psychiczne.

Przyrost tkanki tłuszczowej dotyczy głównie brzucha, karku i twarzy, tworząc charakterystyczny obraz zespołu Cushinga (tzw. żabi brzuch, bawoli kark i twarz określana jako księżyc w pełni). Zwiększony poziom kortyzolu wiąże się też z nadmiernym pragnieniem i nasilonym oddawaniem moczu. Inne częste objawy hiperkortyzolemii obejmują zaburzenia snu, osłabienie funkcji poznawczych mózgu, procesów zapamiętywania i uczenia się oraz pogorszenie nastroju, które może prowadzić do depresji. Ponadto nadmiar hormonu stresu upośledza działanie układu odpornościowego, co jest bezpośrednio związane ze zwiększoną podatnością na infekcje.

Kortyzol - norma

Fizjologicznie sekrecja kortyzolu jest regulowana przez ACTH (hormon adrenokortykotropowy, wydzielany przez przysadkę mózgową) i zmienia się w ciągu doby, dlatego naturalnie poziom tego hormonu jest najwyższy w godzinach porannych i najniższy o północy. Norma poziomu kortyzolu zależy od metody oznaczenia, pory dnia pobrania i rodzaju próbki. Przedstawiamy uśredniony podział:

Kortyzol normy

• surowica w godzinach porannych około 150 - 650 nmol/L
• surowica w godzinach wieczornych około 75 - 290 nmol/L
• dobowa zbiórka moczu 55 - 330 nmol/dobę

Badanie kortyzolu - cena i jak wygląda

Aby ocenić stan swojego zdrowia, warto oznaczyć kortyzol. Badanie należy wykonać po przespanej nocy i na czczo po co najmniej 8 godzinach postu. Oddanie krwi zaleca się pomiędzy godziną 6:00 a 09:00, gdy ilość kortyzolu jest najwyższa. Przy konieczności oceny dobowych wahań kortyzolu badanie powtarza się kilkukrotnie w ciągu dnia, najczęściej rano, wieczorem i przed podaniem leków. Do badania należy podejść w stanie ogólnego spokoju, ponieważ stresory mogą wpłynąć na wynik testu.

Analizę poziomu kortyzolu na podstawie próbki moczu wykonuje się dosyć rzadko, ponieważ występuje w nim jedynie w wolnej postaci i wzrasta dopiero po przekroczeniu zdolności do związania z białkami osocza. Wolny kortyzol stanowi jedynie 20% całkowitego stężenia. Jednak jeśli lekarz zleci takie badanie, należy tydzień przed zbiórką moczu odstawić leki steroidowe.

Koszt wykonania takiego badania zależy od indywidualnych cenników laboratoriów posiadających w ofercie kortyzol. Cena różni się także w zależności od rodzaju pobieranego materiału, a jej zakres waha się pomiędzy 40 a 80 zł.

Jak obniżyć kortyzol?

Aby obniżyć poziom kortyzolu, należy nauczyć się regulować swoje reakcje stresowe i wygospodarować czas na relaksację. Poznaj kilka wskazówek, jak zadbać o harmonię w swoim życiu i obniżyć poziom stresu!

Wysypiaj się

Daj sobie odpowiednią ilość czasu na nocną regenerację. Zadbaj także o jakość swojego snu - wieczorne wyciszenie, unikanie kofeiny i obfitych lub tłustych posiłków przed snem, regulacja światła i temperatury.

Ćwicz bez przeciążeń

Trenuj to, co kochasz! Regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności pomaga rozładować stres i poprawia humor. Należy jednak pamiętać o zasadzie złotego środka… Nadmierny wysiłek wiąże się ze zbytnim przeciążeniem organizmu i wzrostem poziomu kortyzolu.

Czerp spokój z natury

Według badania opublikowanego na łamach czasopisma „Frontiers in Psychology” już 20 min dziennie spędzonych w otoczeniu przyrody znacząco obniża poziom kortyzolu. Dodatkowo promienie słoneczne, towarzyszące spacerom, inicjują skórną syntezę witaminy D, która wpływa pozytywnie na odporność i nasze samopoczucie a oglądanie nieba zwiększa produkcję melatoniny, która zapewnia zdrowy sen.

Podtrzymuj relacje z przyjaciółmi

Człowiek jest istotą społeczną, dlatego bardzo ważne w utrzymaniu zdrowia psychicznego jest budowanie tzw. sieci wsparcia. Już samo poczucie więzi daje nam bezpieczeństwo emocjonalne. Dodatkowo możliwość dzielenia się problemami i wspólnego spędzania czasu pomaga w obniżaniu poziomu stresu, a co za tym idzie kortyzolu.